Leerkracht

Handleiding leerkracht

Voor vragen of opmerkingen kunt u mailen naar nadiafieggen@gmail.com.















Inhoud handleiding
- Indeling
- Inhouden en begrippen
- Lesdoelen
- Materiaal
- Lesgang (uitwerking lessen)
- Achtergrondinformatie
- Bronvermelding
Bijlagen:
- Eten & Milieu – lesstof en opdrachten
- Groente- en fruitkalender van milieu centraal
- Weggooilijst (kopieerblad)
- Resultatenlijst (kopieerblad)

inhoud

Indeling
Dit lespakket is bedoeld voor de bovenbouw (groep 8) en is als volgt ingedeeld. Het heeft 3 hoofdstukken: Eten & Milieu, Milieu, Eten.
In de gele kaders staan de opdrachten, daarboven staat vermeld of het een groepsopdracht is, en voor hoeveel leerlingen. De blauwe kaders belichten de inhoud van de tekst nog eens extra, bijvoorbeeld door middel van illustraties. In de paarse kaders staat extra informatie.
Het computericoontje bij sommige opdrachten houdt in dat bij die opdracht een computer met internetaansluiting nodig is. De opdrachten verwijzen naar deze website. Dit kun je intypen als eten-milieu.blogspot.com. Op deze website staan alle benodigde links en ook de lesstof uit dit pakket. Onder het kopje leerkracht staat informatie voor docenten. Zo zijn de documenten, filmpjes, lesstof en andere links snel terug te vinden. Dit geeft ook voordelen met het gebruik van het digibord om bijvoorbeeld stukken te laten zien om uit te leggen of te behandelen.
Er is een begrippenlijst waar toelichting wordt gegeven op een aantal begrippen die in dit project naar voren komen. Deze staan in de rechterkolom.
Verder zijn er nog 4 extra opdrachten, waarbij samengewerkt wordt in een groepje. De extra opdracht ‘Hergebruik’ kan ook klassikaal gedaan worden.
De documentaire ‘Taste the waste’ is te vinden bij eten in de media, op de startpagina. Deze documentaire is wat moeilijker maar kan met toelichting wel in stukjes bekeken worden. De stukjes staan onder het filmpje op de website vermeld. Een suggestie is om een leerling de ondertiteling te laten voorlezen.

inhoud

Inhouden en begrippen
Energie
Voedselketen
Milieu
Milieubelasting
Klimaat
(Ecologische) Voetafdruk
Duurzaam product

inhoud

Lesdoelen
- De leerlingen kennen de belasting van voedsel op het milieu.
- De leerlingen kunnen omschrijven wat je kunt doen om het milieu minder te belasten met eten.
- De leerlingen worden bewust van afval en verspilling.
- De leerlingen kunnen de verschillende plekken omschrijven waar energie verloren gaat bij voedsel - van grond naar de mond.

inhoud

Materiaal
Eten & Milieu – lesstof en opdrachten
Invullijst weggooitest (1 per leerling)
Resultatenlijst weggooitest (1 per leerling)
Gelinieerd papier
Groente- en fruitkalender van milieu centraal – aangepaste versie(bijlage)
Computers met internet
Deze website

Het thema gaat meer leven met een thematafel in de klas (zie voor suggesties de materialenlijst hieronder) die door de leerlingen zelf aangevuld kan worden met nieuw gemaakt materiaal en spullen van thuis.

Materialen voor de thematafel:
- boeken:
• Een vleugje…
Japan ISBN 906832954-5 (Teresa Fisher)
Brazilie ISBN 90-6832-931-6 (Mariana Serra)
West-Afrika
Cariben ISBN 90-6832-886-7 (Linda Illsley)
India ISBN 906832911-1 (Mike Hirst)
China ISBN 90-6832-932-4 (Stuart Thompson)
Mexico ISBN 906832910-3 (Linda Illsley)
Kenia ISBN 906832955-3 (Wambui Kairi)
• Fair trade (De ruiter’s Documentatiecentrum) Informatie groep 7-8
• Verkeer en vervuiling ISBN 90-384-0564-2 (La Rivièra & Voorhoeve)
• Kijk om je heen: Landbouw ISBN 90-243-4140-X (Deltas)
- Globe
- Verpakkingen van verschillend voedsel
- Foldermateriaal (gratis te bestellen via www.voedingscentrum.nl):
Gezond eten met de schijf van vijf
Het nieuwe eten
Zo gezond – Gezond eten en bewegen met kinderen van 9-12 jaar
De balansdag (incl. stevige balansdagwijzer)
- verder naar eigen invulling…

inhoud

Lesgang (uitwerking lessen)
Gedurende het project kan tussen de onderdelen door of los stukjes van de documentaire ‘Taste the waste’ gekeken en besproken worden. De tijd per stukje staat onder de documentaire op de startpagina vermeld. Tip: Laat een leerling de ondertiteling voorlezen.

De tijd (in minuten) staat zo aangegeven: [15].

Eten & Milieu
Klassikaal – vertellen over de voedselproductieketen van erwtensoep [15]
Spelen van erwtensoep spel via digibord [15]


Vertel op een levendige manier hoe erwtensoep gemaakt wordt en wat daarbij komt kijken. (zie lesstof) Tip: neem bijvoorbeeld de ingrediënten mee voor het maken van erwtensoep en een blik erwtensoep. Bekijk samen met de leerlingen de afbeelding bij de tekst en laat dat je verhaal illustreren.
Het erwtensoepspel is niet moeilijk, meer educatief. Dit is een testje om te kijken wat de leerlingen van je verhaal hebben opgestoken. Tip: je kunt het spel klassikaal doen en iedereen een beurt geven door de leerling zelf 1 plaatje op zijn plek te laten zetten. Maak het spel zelf een beetje leuker.
---------------------------------------------------------------------------
Instructie – opdracht Weggooitest [1]
Bekijken van 2 filmpjes: Voedselverspilling en Den Haag Appelstraat.
Bespreken filmpjes en vragen wat leerlingen weggooien [20]
Opdracht doornemen met de leerlingen en weggooilijst uitdelen [10]


Vraag de leerlingen of zij thuis wel eens dingen weggooien, en of ze ook weten waarom.
Geef de leerlingen tips en instructie over het invullen van de weggooilijst. De leerlingen nemen de lijst mee naar huis, houden 2 weken lang bij wat ze weggooien. Daarna gaat de opdracht verder [2].
Bespreek de kolom met gewichten, die ze handig kunnen gebruiken. Bespreek ook uitgebreid wat ze niet hoeven op te schrijven en dat er per categorie opgeschreven wordt. Zo is het aan het eind makkelijker uitrekenen. Je kunt ze motiveren door ze te vragen hun ouders uit te dagen na 2 weken, om minder weg te gaan gooien en van het berekende bedrag (verspilde geld) iets leuks te kopen!
Het is de bedoeling dat de leerlingen het ongeveer opschrijven, en ook hulp vragen aan de rest van het gezin. Sommigen zullen misschien zeggen bijna niets weg te gooien, complimenteer hen ook daarom, want dat is heel goed.
Vertel ook over het gevolg na 2 weken, het invullen van de resultatentest, dat ze gaan uitrekenen hoeveel geld ze in een jaar weggooien.

Milieu
Instructie – transport en milieu [15]
(Verwerking met verpakkingen [10])
Zelfstandig werken – Opdracht Bewust eten [20]
(bij een klas van 24 leerlingen en 2 computers kost deze opdracht ong. 2 uur. Dit kan eventueel verspreid worden over meerdere momenten. Met groepjes van 3 kost het ong. 80 min.)


Vertel tijdens de instructie over transport en het milieu. Neem daarbij ook de begrippen door. Tip: je kunt verschillende verpakkingen verzamelen (ook door de leerlingen) en bekijken uit welk land het komt. Welke ingrediënten zitten er in en waar zouden die vandaan komen?
Leg de opdracht uit via het digibord, zo kun je een voorbeeld laten zien met de klimaat-weegschaal. Daarna kunnen de leerlingen zelfstandig aan de slag (houdt rekening met planning in verband met computergebruik). Hiervoor moeten de leerlingen in groepjes van 2 achter een computer. Bij gebrek aan computers kan dit onderdeel gedaan worden terwijl de rest van de klas zelfstandig aan iets anders werkt. Dit kan bijvoorbeeld een extra opdracht zijn. Een extra mogelijkheid is om een voedselketen in maquettevorm uit te laten werken door de leerlingen, dit kost wat tijd maar brengt de voedselketen goed in beeld en geeft ook de tijd om leerlingen in groepjes van 2 achter de computer te zetten.
In geval van nood kan deze opdracht ook klassikaal via het digibord gedaan worden, maar het heeft meerwaarde om de leerlingen spelenderwijs te laten ontdekken.
---------------------------------------------------------------------------
Instructie – voedsel voetafdruk [15]
Zelfstandig werken – Opdracht Voedsel Voetafdruk [20]
Nabespreken opdracht [10]
(zelfstandig werken – waar staat je voetafdruk? [10])


Vertel over de voetafdruk, en over het aandeel van voedsel hierin. Laat de test zien op het digibord en loop de vragen met de leerlingen door. (vul je postcode in en druk op starten) Geef hierbij aan dat ze bij sommige vragen moeten bedenken wat er bij hun thuis gebeurt, voor de dingen die ze niet zelf doen.
Hiervoor moeten de leerlingen achter een computer. Bij gebrek aan computers kan dit onderdeel gedaan worden terwijl de rest van de klas zelfstandig aan iets anders werkt. Dit kan bijvoorbeeld een extra opdracht zijn. Een andere optie is om dit als huiswerkopdracht mee te geven.
Laat hen de uitkomst van de voedselvoetafdruk opschrijven en bespreek nog na wat dat betekent. Geef daarbij ook aan wat het gemiddelde is in Nederland en wat het gevolg zou zijn als iedereen zo door zou leven. Vraag de leerlingen ook om ideeën om de voedsel voetafdruk te verminderen.
Als extra kunnen de leerlingen zelfstandig (of in groepjes) bekijken waar hun eigen voetafdruk staat.

Eten
Instructie – Eten [15]
Zelfstandig werken – opdracht Weggooitest[2] [25]
Afronding – opdracht Weggooitest[2] [15]


Vertel over eten en afval. (er zijn leuke links te bekijken op de website – creatief met afval en kasteel van plastic flessen) Leg ook de link met de voedselketen en het milieu. Misschien dachten de leerlingen toch minder weg te gooien dan ze in werkelijkheid doen, of juist meer?
De opdracht kan gedaan worden 2 weken na deel [1]. De leerlingen gaan hun resultaten verwerken op de resultatenlijst. Leg uit hoe ze de berekeningen kunnen maken (dit mag met rekenmachine) en wat ze berekenen.
Evalueren met elkaar de resultaten. Zijn ze verbaasd over de uitkomst? Wat zouden ze kunnen veranderen?
Misschien vind je het leuk om te kijken hoeveel je met de hele klas samen zou kunnen besparen en wat je daarvoor zou kunnen kopen.

Extra
Zelfstandig werken – opdracht Milieu & Eten [45]
Dit is een extra opdracht. Deze kan ook als verplichte opdracht gebruikt worden.

Zelfstandig werken – opdracht Groente- en fruitkalender [45]
Dit is een extra opdracht. De maanden kunnen ook over de hele klas verdeeld worden, dan duurt de opdracht minder lang. Hierbij is de groente- en fruitkalender van milieu centraal nodig (aangepast - zie bijlagen). Geef bij deze opdracht extra toelichting over de klimaatklassen en de uitvoering. Het gaat erom dat duidelijk wordt welke groente en fruit je bijvoorbeeld in januari het best kunt kopen om het milieu zo min mogelijk te belasten. De uitkomst geeft aan wat seizoensfruit is.

Zelfstandig werken – opdracht Hergebruik [30]
Dit is een extra opdracht. Hiervoor moeten de leerlingen in groepjes van 2 achter een computer. Deze kan ook klassikaal gedaan worden (met digibord).

Zelfstandig werken – opdracht Quiz [30]
Dit is een extra opdracht. Deze kan ook als verplichte opdracht gebruikt worden. Het is een leuke afsluiting om de quizvragen van de verschillende groepjes bij elkaar te voegen en een quiz te houden met de hele klas, als afsluiting van het project.

Op de website staan nog leuke links naar testjes en websites.
Ook staan er nog leuke (en zeker ook leerzame) spelletjes op de website. Dit kunnen de leerlingen doen als ze de opdrachten af hebben, of thuis.
Extra voor snelle leerlingen: Ga op zoek naar waar je lievelingseten vandaan komt en hoe slecht is dat voor het milieu?

De lesstof is klassikaal te behandelen en te bespreken, maar kan eventueel ook individueel of in groepjes worden gedaan.


inhoud

Achtergrondinformatie
Eten en milieu: waar komt mijn lievelingseten vandaan en hoe slecht is dat voor het milieu?
Dit onderwerp komt bijna niet voor in leermethodes, dus je kunt er van uit gaan dat de kinderen nog niet veel weten hierover. Des te meer reden om dit thema nader te bekijken.
Lees naast deze achtergrondinformatie ook de lesstof.

Eten & Milieu
In het hoofdstuk Eten & Milieu kijken we naar de voedselproductieketen en wat dat kost aan energie. Op het moment dat een product in de winkel ligt, heeft het allerlei productiestadia doorlopen. Die productiestadia zijn de schakels van de voedselproductieketen, kortweg ‘voedselketen’ genoemd. Levensmiddelen leggen een lange weg af door de voedselketens voor ze in de winkel en het winkelwagentje terecht komen.
Ingrediënten voor voedsel zijn afkomstig uit de primaire sector: landbouw, visserij en visteelt. Om deze ingrediënten geschikt te maken voor menselijke consumptie, ondergaan ze een aantal bewerkingen in de levensmiddelenindustrie. In het algemeen geldt dat de voedselketen langer wordt naarmate het eindproduct meer ingrediënten bevat en meer bewerkingen nodig heeft voordat het gereed is. Ook de herkomst van de ingrediënten speelt mee. Zo heeft een zak ongeschilde Hollandse Eigenheimers een kortere productieketen dan een verpakking voorbewerkte en gekruide krieltjes uit de koeling. Verder kunnen in een product verschillende voedselketens samenkomen als het uit meerdere ingrediënten bestaat.

Milieu
In het hoofdstuk Milieu kijken we naar de invloed van voedsel op het milieu, de belasting die het geeft. Het verbouwen van de gewassen, het transport, het bewaren van voedsel, er komt veel meer bij kijken dan je vaak beseft. Je ‘voetafdruk’ geeft aan hoeveel ruimte van de aarde jouw manier van leven in beslag neemt. We kijken naar het gedeelte voedsel omdat dat dicht bij de leerlingen staat en zo ook behapbaar blijft.
De Ecologische Voetafdruk kan berekend worden voor een individu of gezin, voor een bedrijf, voor een bepaalde activiteit, een specifiek product, voor een land of voor de wereldbevolking in zijn geheel. Het uitgangspunt is dat elke consumptie kan omgerekend worden in een oppervlakte die voor de productie ervan nodig is. Dat maakt het mogelijk om de milieu-impact van verschillend consumptiegedrag (leefstijlen) of van verschillende bevolkingsgroepen (landen) met elkaar te vergelijken. Omdat deze maatstaf ook werkt met een limiet aan bruikbare oppervlakte, geeft de Voetafdruk ook weer in welke mate de regeneratieve capaciteit van een bepaalde productieve oppervlakte, of van de aarde in haar geheel wordt aangetast. Zo kan de Voetafdruk nuttig zijn als indicator voor de duurzaamheid van bepaalde consumptiepatronen.
Voor het produceren van voedsel is bijna 60% van het land nodig. Het meeste land is nodig voor de veeteelt. Zo wordt eenderde van alle landbouwgrond gebruikt om veevoer te verbouwen, vooral granen en soja. Wereldwijd neemt de vraag naar vlees toe. Tropische landen kappen daarom bos om meer veevoer te kunnen verbouwen. Dit veevoer gaat bijvoorbeeld naar Nederland. Ongeveer een kwart van het gekapte hout is nodig voor de voedselproductie. Dat wordt verwerkt in verpakkingen, dozen, pallets en reclamefolders. Voor een deel van de productie van veevoer, soja, oliepalmen worden tropische regenwouden gekapt. Ook voor het houden van vee is landbouwgrond nodig. Daarvoor moeten soms bossen wijken.
Vandaag de dag gebruikt de mensheid ongeveer 1,4 aardbollen om te voorzien in gebruiksmiddelen en door het absorberen van ons afval. Dit betekent dat het de aarde nu anderhalf jaar kost om te verwerken wat wij verbruiken in een jaar. Dit resulteert in o.a. klimaatverandering. Het is te voorzien dat als we zo doorgaan, we over 40 jaar ongeveer 2 aardbollen nodig hebben. Natuurlijk hebben we er maar een. Dus het is belangrijk dat we ons gebruik snel reduceren!
Kijk
hier voor een gedetailleerde uitleg van Ecologische Voetafdruk.

Eten
In het hoofdstuk Eten kijken we naar weggooien van voedsel. Vaak denken we alleen aan het weggooien achteraf, maar in het hele proces van eten voordat het bij je thuis ligt, wordt ook heel veel weggegooid. Vaak is dit niet eens nodig. Met de leerlingen kijken we naar de verspilling vanaf het moment dat het voedsel in huis komt. Wat kunnen ze concreet veranderen in hun eigen omgeving om het milieu een handje te helpen?
Veel informatie over dit onderdeel is te halen uit de documentaire ‘Taste the waste’. Deze documentaire is terug te vinden bij eten in de media, op de startpagina. Het is aan te raden om deze documentaire meerdere malen te kijken voordat je aan het project begint. Op tastethewaste.nl zijn ook artikelen te vinden, maar niet alle links naar interessante informatie werken.

Meer informatie?
Rijksoverheid
Voedingscentrum
Milieu Centraal
Eten is om op te eten.nl

inhoud

Bronvermelding:
• www.milieucentraal.nl (achtergrondinformatie, testjes, spelletjes en lesstof)
• http://www.voedingscentrum.nl/ (achtergrondinformatie, testjes, spelletjes en lesstof, folders)
•http://www.vakken.csdehoven.nl/lyceum_vakpagina_science/science/Energie.html (waar staat mijn voetafdruk?)
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Ecologische_voetafdruk (achtergrondinformatie)
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/ (filmpjes en milieutest)
• www.voedselafdruk.nl (test voedsel voetafdruk)
• www.olino.org (plaatje)
• www.etenisomopteeten.nl (filmpjes)
• www.tastethewaste.nl (documentaire)
• www.lekkerbelangrijk.nl (testjes, spelletjes, lesstof)
• http://www.homeqn.com/entry/la-casa-de-botellas-a-crystal-castle-made-from-thousands-of-plastic-bottles/ (link op website)
• http://waslijn.com/tag/afval/ (link op website)
• www.vandale.nl (woordenboek)